*******************************************

به نام یکتا خالق هستی

عنوان : نماز در قرآن

 

چکیده : 
در مقاله ی حاضر ابتدا به جایگاه نماز پراخته شده است سپس مختصری درباره ی نماز در ادیان گذشته بیان شده است و در ادامه با بیان آیات قرآن کریم در خصوص نماز و ویژگی های نماز گزاران ، اثرات و پیامد های اقامه نماز با ذکر آیه مربوطه مطرح شده است هم چنین مختصری از وظایف مسلمانان در خصوص نماز ، اشاره ای به معنای اقامه ی نماز و این که قرآن اقامه نماز را با چه معانی و در کنار کدام اعمال دیگر آورده است نیز بیان گردیده است و در کل با قرائت آیات مربوط به نماز در قرآن کریم ما را در ضمن آگاهی بیشتر در قبال نماز و نقش ما در ایفای نماز را متذکر می شود.

 

کلمات کلیدی : نماز ، قرآن  ، جایگاه ،‌ آثار نماز ،

 

مقدمه :
نماز یاد و ذکر خداوند تبارک و تعالی است. نماز است که انسان را از فحشا و منکر باز می دارد و نماز واقعی معارج مؤمن است. نماز بهترین و والاترین روش تربیت انسان است از مقدمات تا انجام و اختتام نماز بنگریم تماماً‌ به ما درس می دهد ما را تربیت می کند تا در امور فردی و اجتماعی خود چگونه زندگی کنیم بی دلیل نیست خداوندتبارک و تعالی آن را برای مؤمنان در اوقات خاص واجب فرموده است. « إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا »  حال باید ببینیم جایگاه نماز در قانون اساسی ما مسلمانان ، در کلام وحی الهی ، در معجزه جاویدان پیامبر خاتم ( ص ) چگونه است و خداوند تبارک و تعالی در قرآن درباره نماز چه بیان فرموده است. مسلم ارائه آیاتی از قرآن که مرتبط با نماز است می تواند گویا و اتمام حجت باشد لذا در این مقاله ان شاء الله بخشی از توصیه های قرآن مجید را درباره ی نماز جمع آوری کرده و ارائه می نماییم تا ما هم بتوانیم سهم اندکی در این کار عبادی جامع و کامل ایفا نماییم امید که مقبول حضرت حق تعالی قرار بگیرد و با تلاوت این آیات بیش از پیش در انجام فریضه ی نماز موفق باشیم و بتوانیم به آن مدارجی که مد نظر قرآن درباره ی نماز است نایل بشویم . ان شاء الله
نماز :

اولين سوال و حساب در قیامت از نماز است. امام صادق علیه السلام فرمونده اند : « أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ رُدَّ عَلَيْهِ سَائِرُ عَمَلِهِ‏ .   اولين چيزي كه از عبد به حساب كشيده  مي شود نماز است اگر قبول شود بقيه اعمالش پذيرفته است و اگر مرود گردد بقيه اعمالش نيز مرود است .   » هر چند نماز جایگاهی فوق العاده برای دنیا و آخرت ما دارد بنا بر این جای شک نیست که برای نفع فردی و اجتماعی مان باید به این وظیفه ی دینی عمل کنیم. علاوه بر آن مطالعه درباره نماز بالاخص تلاوت آیات قرآن کریم در خصوص نماز به ما هم تذکر و یادآوری است و هم ما را با انرژی و اراده ی بیشتری در این امر مهم رهنمون می سازد. لذا ابتدا به تاریخچه ای از نماز در سایر ادیان اشاره می کنیم و سپس به سفارشات قرآن درباره ی نماز می پرازیم.

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و ركن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است . درخواست حضرت ابراهیم (ع) چنین بوده است كه: «رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی . . . پروردگارا، من و ذریه ام را برپا دارنده نماز قرار ده » . به حضرت موسی (ع) در كوه طور خطاب شد: «اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذكری; همانا من الله هستم، معبودی جز من نیست مرا پرستش كن و نماز را برای یاد من برپا دار. »
حضرت عیسی (ع) می گوید: «. . . و اوصانی بالصلوة والزكاة ما دمت حیا; و مرا توصیه به نماز و زكات مادام كه زنده ام كرده است . »
و در چند جای قرآن سخن از میثاق بنی اسرائیل است كه بخشی از مواد آن اقامه نماز است.
در آیین مقدس اسلام نیز «نماز» جایگاه ویژه ای دارد و در قرآن كریم بر آن تاكید فراوان شده است .

در این كتاب الهی وظایفی برای مسلمانان، در مقابل نماز مقرر شده است . این وظایف عبارتند از :‌
1- برپایی نماز
2- پاسداشت حریم نماز
3- كمك گرفتن از نماز
4- امر به نماز

در قرآن كریم، اقامه نماز با ویژگی های ذیل مطلوب است :
الف - برپا داشتن نماز، با نشاط و شادابی
ب - اهتمام به نماز و وقت فضیلت آن
ج - نماز با خشوع
د - دوام در نماز
هـ - گسترش و مطرح كردن نماز در جامعه

در آیات زیادی برپایی نماز در كنار «ایتاء زكوة » ; پرداختن زكات آمده است .تكیه بر این دو ركن، در حقیقت برای بیان این واقعیت است كه مسلمان شایسته، هم در پیوند با خداوند باید ارتباط عاشقانه و صمیمی داشته باشد و هم در رابطه با مردم بی تفاوت نبوده و وظایف واجب و مستحب مالی خود را انجام داده، به فكر محرومان جامعه باشد . عالی ترین شكل ارتباط عاشقانه با خداوند نماز است و بهترین شیوه ارتباط با مردم حل مشكلات مادی آنهاست كه با ادای وظایف مالی، از سوی مسلمانان این مهم برآورده می شود. در قرآن كریم «اقامه نماز» و «ایتاء زكوة » به عنوان محك ایمان، تقوی، اخلاص و . . . شمرده شده و این دو در حقیقت اولین گام وفاداری به دین معرفی شده اند . قرآن كریم درباره برخورد با مشركین می فرماید: «فان تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزكوة فخلوا سبیلهم; هرگاه توبه كنند و نماز را برپا دارند و زكات را بپردازند، آنها را رها ساخته و مزاحمشان نشوید ... »
در آیه دیگری آمده است «فان تابوا و اقاموا الصلوة و آتوا الزكوة فاخوانكم فی الدین; پس اگر توبه كردند و نماز را برپا داشته و زكات را بپردازند پس برادران دینی شما هستند. »

 

معنای اقامه نماز چیست؟
به نظر می رسد با توجه به ریشه لغوی اقامه، كه از قیام - در مقابل قعود است - اقامه نماز را به معنای برپایی آن بگیریم در مقابل آن زمین ماندن و زمین گیر شدن و بی اعتنایی به آن است و این معنا دارای مصادیقی است :
الف - گزاردن درست نماز با حدود و شرایط آن .
ب - به جای آوردن نماز به نحو كامل و احسن .
ج - تداوم در برپایی نماز .
د - تلاش برای مطرح كردن و گسترش نماز در جامعه .

نماز در قرآن :
یاد خدا مایه آرامش دلها : سوره رعد ، آیه 28 :  الَّذِينَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ  آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرامش می یابد آگاه باشید که دل ها به یاد خدا آرامش می  یابد.
نماز بازدارنده از فحشاء و منکرات :  سوره عنکبوت ، آیه 45 :‌  اُتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ  هر چه را از این کتاب بر تو وحی شده است تلاوت کن و نماز بگزار ،که نماز آدمی را از فحشا و منکر باز می دارد و ذکر خدا بزرگ تر است و خدا به کارهایی که می کنید آگاه است.
 نماز سبب رستگاری  : سوره اعلی ، آیه 15- 16   :  15- قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى  16- وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى  رستگار آن كس كه خود را پاك گردانيد - آنان که نام پروردگار خود را بر زبان آوردند و نماز گزاردند.
نماز و یاد خدا : سوره طه ، آیه 14 : إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي خدای  یکتا من هستم هیچ خدایی جز من نیست پس مرا بپرست و تا مرا یاد کنی نماز بگزار .
عدم ياد خدا مساوي با سختي معيشت : سوره ي طه آيه 20 « وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى » و هر كس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى‏كنيم. 
 نماز، کارخانه انسان سازی :سوره معارج ، آیه  21-  25  : 21- وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا  22- إِلَّا الْمُصَلِّينَ   و چون مالی به دستش افتد بخل می ورزد . مگر نماز گزارندگان 23 - اَلَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ  آنان که به نماز مداومت می ورزند   24- وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ   و آنان که در اموالشان حقی است معین ،   25- لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ  برای گدا و محروم .
نمازهای پنج گانه روزانه :سوره طه ، آیه 130 : فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى  بر آنچه می گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب آن به پاکی بستای و در ساعات شب و اول و آخر روز تسبیح گوی شاید خشنود گردی .
 نماز و وقت شناسی : سوره روم ، آیه 18 :وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ   سپاس او راست در آسمان ها و زمین ، به هنگام شب و به هنگامی که به نیمروز می   رسید.
واجب بودن نماز :‌  سوره نساء ، آیه 103 : فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْكُرُواْ اللّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا  و چون نماز را به پایان بردید خدا را ایستاده یا نشسته و یا به پهلو خوابیده یاد کنید چون از دشمن ایمن گشتید نماز را تمام ادا کنید که نماز بر مؤمنان در وقت های معین واجب گشته است .
اهمیت نماز ظهر:  سوره بقره ، آیه  238 : حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِينَ  نمازها و نماز میانین را پاس دارید و مطیعانه برای خدا قیام کنید.
آداب نماز : سوره اسراء ، آیه 110 :قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَيًّامَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً  بگو : چه الله را بخوانید چه رحمان را بخوانید ، هر کدام را که بخوانید، نام های   نیکو از آن اوست صدایت را به نماز بلند مکن و نیز صدایت را بدان آهسته مکن و میان این دو راهی  برگزین .
مواظبت بر نمازها :  سوره معارج ، آیه 34  :وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ  و کسانی که بر نمازهاشان مواظبت دارند،
اخلاص در نماز:  سوره انعام ، آیه 162- 163  : 162-  قُلْ إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ 163 - لاَ شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ  بگو در حقيقت نماز من و [ساير] عبادات من و زندگى و مرگ من براى خدا پروردگار جهانيان است او را شریکی نیست به من چنین امر شده است ، و من از نخستین مسلمانانم .
 رکوع و سجود : سوره حج ، آیه 77  : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ  ای  کسانی که ایمان آورده اید ، رکوع کنید و سجده کنید و پروردگارتان را بپرستید و کارهای نیک به جای آورید ، باشد که رستگار گردید.
ناظر به افعال  : سوره شعراء ، آیه 218 – 220  : 218- الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ 219- وَتَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ  220- إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ  آن كس كه چون [به نماز] برمى‏خيزى تو را مى‏بيند و حركت تو را در ميان سجده‏كنندگان [مى‏نگرد]  او همان شنواى داناست.  
آسان بودن نماز برای  خاشعان  :‌ سوره بقره ، آیه 45 :  وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ  از شکیبایی و نماز یاری جویید و این دو ، کاری دشوارند ، جز برای اهل خشوع .
 نماز و رستگاری  :  سوره مومنون ، آیه 1 – 2  :  1-  قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ  2- الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ به تحقیق رستگار شدند مؤمنان . آنان که در نمازشان خشوع می ورزند.
 نماز و بازار :  سوره نور ، آیه  37 :  رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ  مردانی  که هیچ تجارت و خرید و فروختی از یاد خدا و نمازگزاردن و زکات دادن بازشان ندارد ، از روزی که دلها و دیدگان دگرگون می شوند هراسناکند.
 سبک شمردن نماز :‌ سوره ماعون ، آیه 4- 6 :   4-  فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ  5- الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ 6- الَّذِينَ هُمْ يُرَاؤُونَ  پس واى بر نمازگزارانى - كه از نمازشان غافلند - آنان كه ريا مى‏كنند  
نماز از روی  کسالت  :  سوره نساء ، آیه 142 :  إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى يُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِيلاً  منافقان خدا را فریب می دهند ، و حال آنکه خدا آنها را فریب  می دهد و چون به نماز برخیزند با اکراه و کاهلی برخیزند و برای خودنمایی  نمازکنند و در نماز جز اندکی خدای را یاد نکنند.
توصیه به حضرت مریم برای  نماز : سوره آل عمران ، آیه 43 : يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ  ای مریم ، از پروردگارت اطاعت کن و سجده کن و با نمازگزاران نماز بخوان .

نتیجه گیری  :
با مرور آیات قرآن کریم در خصوص نماز متوجه جایگاه و ارزش عبادی نماز می شویم. چرا که نماز ما را با خالق مان مرتبط می کند و با تداوم این ارتباط انسان خاکی واقعاً‌ افلاکی می شود. هر چند باید مراقبت داشت که شیطان با وسوسه های خود این ارتباط را قطع نکند. باید با امر به معروف اطرافیان خودمان را نیز به سمت این عمل عبادی که دستور خداوند متعال است را به نحو مطلوب در جامعه اقامه کنیم. تا اثرات و برکات نماز بر جامعه نمایان شود. و رحمت الهی شامل همگان گردد با استفاده از آیات قرآن که دائماً‌ به تذکر و یادآوری می کند که از نماز غافل نشویم نماز را با حضور قلب برای تشکر از نعمات الهی به پا داریم. زبان قرآن در این خصوص روحیه بخش است انرژی مضاعفی به ما عنایت می فرماید لذا خالی از لطف و ثواب نیست که ما آیات نورانی قرآن را تلاوت کنیم و بالاخص در خصوص آیاتی که درباره ی نماز فرموده است را بیشتر مورد تفکر خود قرار بدهیم به دیگران هم منتقل نماییم.  باشد که ان شاء الله در سایه ی اقامه نماز به آسایش هر دو گیتی نایل شویم و بدور از ترس و دلهره و استرس و فشارهای روانی به تماشای قدرت و عظمت و در عین حال لطف رحمت الهی در عرصه هستی بپردازیم و از خداوند متعال بخواهیم که این حلاوت و شیرینی ارتباط با خودش را در ما پایدار بدارد و خودمان و فرزندان ذریه مان را نیز نماز گزار قرار بدارد و همگی ما را در پیشگاه عدل الهی خویش در روز قیامت رو سفید و جزء مصلین محشور بفرماید. ان شاء الله

 

 

 

منابع :