*******************************************

به نام یکتا خالق هستی

عنوان مقاله : چگونه مي توان توجه وارتباط با خداوند در نماز را بهبود بخشيد.

 

چکیده : 
در  این مقاله به نحوه ی توجه و ارتباط با خداوند متعال در نماز پرداخته شده است. از آن جا که نماز مقبول و واقعی نمازی است که انسان را با خالق خود پیوند می دهد. نماز میعاد گاه مؤمن با خدای خود است می توان از نماز به عنوان مکانی یاد کرد که حضرت موسی علیه السلام در طور سینا با خدای متعال خود به گفت و گو پرداخت لذا وقتی مؤمن به یک چنین مکانی می رسد باید که تمام و کمال در حضور حضرت دوست قرار گیرد. با تمام وجود در محضر حضرتش حاضر گردد. با تمام وجود « الله اکبر » بگوید. دست های قنوت خود را با تمام قلب خود به پیشگاه الهی دراز کرده و بگوید « یا حاضر ، یا ناظر » ؛ اگر چنین شد با خالق خود ارتباط رو در رو و واقعی برقرار می کند وقتی سوره ی حمد را تلاوت می کند کلام خدا را می شنود که به او یاد می دهد از خدای خود چه بخواهد ، چگونه درخواست کند ، چه چیزهایی را طلب کند. وقتی در رکوع قرار گیرد بداند که به آستان درگاه حق تعالی خم شده و در پیشگاه خدای خویش سر به سجده گذاشته است. با تمام جسم و جان حاضر باشد. حضور در میقات طور را چنان ترسیم و تجسم نماید که صحنه ای را از تصور ذهنی خود جا نگذارد ، پاک نکند تمام و کمال ، لحظه به لحظه ، صحنه به صحنه در حضور پروردگار خویش حاضر باشد. از او سپاسگزاری کند ، از او طلب کند ، و ظرف وجودی خود را از این حضور معنوی در پیشگاه الهی ، در نماز های خود پُر کند و باز با انرژی بیشتر ، با نور ایمان آیات الهی را در ذره ، ذره ی هستی به عینه ببیند تا پاسخ « لَنْ تَرانِی » را نشنود. در این مقاله سعی شده به این مطلب اشاره کند که چگونه می توان این گونه شد و ان شاء الله نمازی با توجه و ارتباط واقعی با خداوند متعال داشت. لذا ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی توجه  و ارتباط اشاره شده سپس مباحثی در این خصوص مطرح گردیده است.

کلمات کلیدی : خدا ، نماز ، توجه ، ارتباط ، حضور قلب ، شیطان .

مقدمه :
نماز یاد و ذکر خداوند تبارک و تعالی است. نماز است که انسان را از فحشا و منکر همانند یک پلیس باز می دارد و نماز واقعی معارج مؤمن است. پس چگونه است که بعضی از ما نمازگزاران آن چنان که باید حلاوت و شیرینی این ارتباط را درک نکرده ایم از اثرات نورانی این عبادت محروم هستیم ؟ چه بعضی نماز ها بالا نمی رود و مقبول نیست؟ مسلم است منظور از نمازی که این خواص و اثرات را دارد با نمازهای صوری ، نمازهایی که ظاهر نماز را دارد ولی باطن آن خالی است فرق دارد. خداوند می فرماید : « اَقِمِ الصلوةَ لِذِکری »  نماز را برای یاد من به پا دار ! یعنی در نماز باید به یاد خدا بود ، خود را درحضور « الله » دید با تمام وجود ( جسم و روح ) و حضور قلب ایستاد و راز و نیاز کرد ، گفت و گو داشت تا بتوان گفت « نماز خواندم ! » . آن گاه اثرات و برکات نماز را دید و در زندگی خود آن را مشاهده کرد. آری اگر چنین نمازی برپا داشتیم که در آن با توجه کامل و حضور قلب در پیشگاه الهی حاضر شدیم و از ابتدا تا انتهای نماز در حضور الهی ایستادیم و چشم و ذهن دلمان را از درگاه الهی برنگرداندیم ، به یاد دنیا نیفتادیم ، آن وقت است که اگر تیری را هم از پای بیرون کشیدند ، نماز خوان واقعی متوجه درد آن نخواهد شد. آن وقت است که ارتباط کامل برقرار شده و توانسته ایم با خالق خود راز و نیاز داشته باشیم. رسیدن به این مهم چگونه است ؟ ما سعی داریم ان شاء الله در این مقاله به این موضوع بپردازیم و نحوه رسیدن به چنین جایگاهی را بیان کنیم امید است که مقبول افتد و بتوانیم ادای دین و مطلب نماییم.
توجه :
در معنای لغوی و اصطلاحی توجه می توان گفت : « توجه یعنی : 1- روی کردن  2- روی گردانیدن به سوی چیزی و در روان شناسی توجه به دو بخش توجه فیزیکی ( جسمانی ) و توجه روانی ( حضور روانی  ) تقسیم می شود. حواس انسان در هر لحظه محرک های بیشماری را از محیط اطراف دریافت می کند که از میان آنها فقط تعداد اندکی برای ادراک و سایر فرآیندهای ذهنی برگزیده می شود.  انسان موجودی است متفکر که به کمک حواس گوناگون خود با دنیای خارج ارتباط برقرار می کند. حتی دانش او از دنیای خارج از طریق همین حواس حاصل می شود، اما حواس در هر لحظه با محرک های مختلفی تحریک می شوند و می توان گفت که محرکات، انسان را به طور دایم مورد هجوم و بمباران خود قرار می دهند. البته همه این تحریکات یکجا و همراه با هم وارد ذهن نمی شوند. ادراک به عنوان اساس همه فعالیت های عالی ذهن هنگامی که به خوبی و سهولت انجام خواهد گرفت که حالت تمرکز و دقت در شخص وجود داشته باشد، پس می توان گفت که دقت یا توجه بر ادراک مقدم است. ادراک اشخاص از موقعیت های مختلف نیز بستگی به میزان دقت آنها دارد. هرچه بیشتر به چیزی توجه کنند، آنرا بهتر درک می کنند.  میزان دقت ممکن است در اوقات مختلف تغییر کند بنابراین زمان در میزان ادراک اثر می گذارد. محرک های مختلفی ما را احاطه کرده اند که در هر لحظه فقط به بخش کوچکی از این محرک ها توجه می کنیم و به واحد کوچکتری از آن پاسخ می دهیم. در کتاب های تخصصی لغت، توجه به معنی رو کردن، رو آوردن، دل دادن روی دل فرا چیزی کردن، قصد کردن به سوی چیزی یا کسی و واژه دقت به معنی باریک بینی، نازک اندیشی، توجه کامل، تمرکز فکر، به یک موضوع آمده است. بی توجهی حالتی است که در آن دقت متمرکز نیست و توجه شخص از چیزی به چیز دیگر منحرف می شود، بدون این که انتخابی در بین باشد. توجه به عنوان تمرکز یا عمل متمرکز کردن فعالیت ذهنی تعریف می شود. توجه کردن به بعضی از جنبه های محیط یا بعضی از فرآیندهای بدنی باعث می شود که این جنبه ها یا فرآیندها را روشنتر و بهتر از قبل درک کنیم. »
سعدی شیرین سخن چه زیبا سروده است :
هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای                  من در میان جمع و دلم جای دیگرست
شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر                چون هست اگر چراغ نباشد منورست

 

ارتباط :
در تعریف ارتباط گفته اند : « ‌ارتباط فرآيندي است كه طي آن افكار، عقايـد و احساسات يك فرد به فرد ديگر منتقل مي شود ارتباط فرآيندي است آگاهانه يا ناآگاهانه، خواسته يا ناخواسته كه از طريق آن احساسات و نظرات به شكل پيامهاي كلامي و غير كلامي بيان، ارســال، دريافت و ادراك مي شوند. بنا به تعريفي ديگر ارتباط فرآيند انتقال پيام از فرستنده به گيرنده به شرط اين كه ذهنيات مورد نظر فرستنده به گيرنده پيام انتقال يابد و بالعكس مي باشد. »  ارتباط ممكن است با طبيعت باشد : كوه ، دشت ، دريا ، آسمان ، با خداوند متعال باشد. ، با فرد ديگري باشد. ، با خود باشد. ، بهترين نوع ارتباط آن است كه ما همزمان با خود و ديگري و خداوند ارتباط برقرار كنيم.

توجه در نماز و ارتباط با خدا :
نماز هم ایجاد یک ارتباط بین مخلوق با خالق است که اگر این ارتباط آگاهانه باشد با توجه انجام گیرد آن گاه به نتایج و اثرات و برکات نماز نائل خواهیم شد. اما اگر در نماز مان به شکل تعبدی برخورد کنیم یعنی آداب ظاهری نماز را از قبیل وضو ، رو به قبله ایستادن ، قیام کردن ، لباس پاکیزه پوشیدن و غیره را انجام دهیم ولی در حضور یار ذهنمان جای دیگر باشد ! در ظاهر رو به قبله ایستاده ایم و اذکار نماز را – چه بسا از روی عادت که تبدیل شده به « لقلقه ی زبان » - می خوانیم ولی غافل از این که رکوع را به جای آوردیم و متوجه نشدیم که در مقابل چه کسی خم شده ایم و به حضرتش چه گفتیم ! در ذکر تشهد نشسته ایم و اما در ذهنمان به یاد گم شده خود افتاده ایم و سراغ آن می گردیم درست است هنوز رو به قبله هستیم غافل از این که در پیشگاه الهی نشسته ایم و با وی سخن می گوییم ! ولی روی دلمان را برگردانیده ایم و دنیا را جستجو می کنیم حواسمان پرت است و همان شعر سعدی تداعی می کند !
آری اگر نماز این گونه است معلوم است که نمی تواند چیزی را دریافت کند. چون که با خدای خود ارتباط برقرار نکرده است خداوند متعال در عرش کبریایی خود ناظر بنده خود است که چه می کند ! چه می خواهد ! تا به وی عطا فرماید ولی بنده نمازگزار نشسته « در بر دوست » و در دل سودای چیز  دیگری می پروراند. به جای این که از خدای خویش با توجه و حضور قلب بخواهد که خدایا من از بابت تمامی نعمات – که متوجه آن هستم – تو را سپاس          می گویم. خدایا من واقعاً‌ فقط از تو یاری می جویم و از تو کمک می خواهم من را در دنیا و آخرت که مالک آن هستی یاری بفرما ! من را در راه مستقیم خودت قرار بده و ثابت قدم بدار ! خدایا ! بار الها من را در خط و مسیر آن قبیل بندگانت قرار بده که به آنان نعمت عطا فرمودی و از مسیر و اردوگاه بندگانی که به غضب تو گرفتار شده اند دور بدار ! خدایا مرا از گمراهی دور بفرما !
این است درخواست ما از خالق هستی ! این دعا و درخواست را با حضور قلب با لسان و دل در بارگاه الهی در محراب نماز بیان کنیم آن وقت خواهیم دید که خداوند می فرماید : « فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ » آن جاست که وقتی از میقات برگشتیم دستان مان پر از نور خواهد بود – ان شاء الله – و راه را از بیراهه نمایان خواهد کرد. جای دوری نرویم در سر هر دو راهی های زندگیمان  این نور به ما راه را نشان می دهد. آن گاه خداوند اعمال و گفتار مؤمن خود را اصلاح می فرماید. نصرت خویش را شاملش می فرماید و البته او را همچنان در دو راهی ها و چند راهی ها می آزماید تا نور ایمانش قوی تر گردد در بوته های آزمون آبدیده تر شود « تا پخته شود خامی » ؛  فقط باید ایستاد ؛ صبر کرد و از امتحانات الهی رو سفید بیرون آمد این نور را همیشه با خود داشت و اوقات نماز را فراموش نکرد. در تمام شبانه روز اجازه نداد تا شیطان با وسوسه هایش ، دنیا با زرق و برق هایش ، نفس اماره با راحت طلبی هایش رابطه ما با خالقمان را کم رنگ نکند و یا خدای نکرده قطع نکند. آن موقع است که اگر دشمن قسم خورده با تیر زهرآلود گناه به پایمان زخمی زد باید که - « در نمازم خَم ابروی تو با یاد آمد / حالتی رفت که محراب به فریاد آمد » - زخم ها التیام یابد و با اندوخته ایی از نور از نماز-  همان میعادگاه مؤمنان – بیرون آمد.

سخن آخر این که :
در نماز هايمان سعي نماييم حتماً «  حضور قلب » داشته باشيم ؛ يعني اولاً‌ بدانيم چه مي گوييم و از خداوند تبارك و تعالي چه مي خواهيم ( لذا به معاني جملاتي كه بيان مي كنيم هم توجه كنيم ) و اجازه ندهيم در رابطه عرفاني و پر از معنويت با خدايمان خللي بيفتد فاصله اي ايجاد شود و يا ذهن از توجه به خدا به چيز ديگري جلب شود.
البته همان طور كه مي دانيم يك موجود پليد و خبيث به نام ابليس يا همان شيطان ملعون كه خدا او را لعنت فرمايد و شرّ او را از ما دور بدارد و از شرّ او به خدا پناه مي بريم هميشه در همه ي كارهايمان دخالت مي كند و سعي مي كند بر اساس قَسمي كه در پيشگاه خدا ياد كرده انسان ها را از رفتن به سوي خدا ، از برقراري ارتباط با خدا دور بدارد انسان را به غفلت بيندازد ، مشغول چيزهاي بيهوده و بي ارزش بكند و در نهايت از ياد خدا غافل نگه دارد. در نماز هم بيكار نمي ماند سعي مي كند حضور قلب در نماز را از ما بگيرد. از هر دري صحبت مي كند مي خواهد ما را به ياد چيزهاي دنيايي مان بيندازد تا ما متوجه نشويم كه به خداي مهربانمان چه مي گوييم. تا مثلاً  در تعداد ركعت هايمان دچار شك شويم آيا ركعت سوم را خواندم يا ركعت چهارم را ؟ آيا ركوع به جا آوردم يا نه ؟ و ...  خدايا به شيطان لعنت بفرست و او را از ما دور بدار و ما فقط از او به خودت پناه مي آوريم ما را در پناه خودت حفظ بفرما ؛ ما را آني ، لحظه اي به خودمان واگذار مفرما الهي آمين يا ربّ العالمين !

نتیجه گیری :
بله عزيزان انسان يك دشمن قسم خورده و خيلي خطرناك دارد به نام شيطان «‌ اَعُوذُ بِاللهِ‌ مِنَ‌ الشَّيطانِ الرَّجيم »‌ تمام سعي و تلاش خود را مي كند تا انسان را از نزديك شدن به خدا باز بدارد در حالي كه ما بايد تمام كارهايمان بايد براي نزديك شدن به خدا «‌ قُربَةً  اِلي الله » و كسب رضايت خدا باشد. از خدا بخواهيم تا اِنّ شاء الله ما را در پيشگاه خودش رو سفيد و در جمع نيكوكاران ، نمازگزاران واقعي ، با تقوايان و صالحان محشور فرمايد و از ما راضي باشد. البته شما عزيزان هم در حق خودتان ، پدر و مادرتان تمامي اطرافيان ، كساني كه به گردن ما حقّي دارند دوست ، همسايه ، معلم ، همه و همه را فراموش نكنيد و در حق آنان همين دعا ها را بفرماييد و بنده حقير را هم بي نصيب نگذاريد.
براي اين كه متوجه ويژگي هاي نماز واقعي همراه با حضور قلب باشيم و بدانيم كه اين برنامه عبادي فوق العاده عالي را كه خداوند براي ما مقرر و واجب فرموده است چه نمازي است و چه اثراتي در زندگي مي تواند بگذارد آن را چنان که  باییسته و شایسته است به پا بداریم آن وقت بنشینیم و از ثمرات آن بهره مند باشیم. ان شاء الله – التماس دعا

منابع :